Mô hình sản xuất kết hợp lúa – cá là một hướng đi nhằm phát triển nông nghiệp bền vững, giảm ô nhiễm môi trường, duy trì môi trường sinh thái tự nhiên, tạo ra sản phẩm cá và lúa sạch cung cấp cho thị trường. Đặc biệt, mô hình đã giúp bà con nông dân vùng trũng, vùng lũ trong tỉnh chuyển dịch sản xuất, nâng cao thu nhập.

A. Cơ sở của sự kết hợp

Trên thế giới nghề nuôi thủy sản, đặc biệt là mô hình nuôi kết hợp lúa – cá ở môi trường nước ngọt ngày càng được đầu tư nghiên cứu, phát triển, thể hiện ở nhiều nước vùng Đông Nam Châu Á như: China, Việt Nam, Thailand, Indonesia, Malaysia, Bangladesh, India, Philippines, Korea và Cambodia…

1. Tăng thêm thu nhập góp phần cải thiện đời sống nông dân

Ở ĐBSCL có hàng triệu ha ruộng cấy lúa có thể nuôi cá kết hợp được. Trên thực tế số ruộng có thả cá nuôi rất ít. Phần lớn các ruộng nông dân chỉ lợi dụng vào theo cá tự nhiên sau mỗi mùa thu hoạch. Nếu mỗi người đều phải hiểu biết về lợi ích kinh tế và kỹ thuật thì tôm cá nuôi ở ruộng sẽ tăng thêm thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân.

2. Nuôi cá có kết hợp cấy lúa, năng suất lúa sẽ cao hơn so với ruộng không nuôi cá

Khi nuôi cá ở ruộng lúa, cá sục bùn tìm mồi ở đáy ruộng diệt cỏ dại, côn trùng, sâu bệnh hại lúa, đồng thời phân cá thải ra làm đất giàu dinh dưỡng. Vì vậy năng suất lúa sẽ tăng.

Nuôi hết hợp lúa – cá

3. Khả năng tiêu diệt sâu rầy của cá

Ở ruộng nuôi cá kết hợp với cấy lúa, người ta rất hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu, nên giảm được công lao động và hạ giá thành sản phẩm.

4. Tăng thêm thức ăn cho cá

Trồng lúa có trục xạ đất, bón phân làm tăng thêm thức ăn cho cá, đồng thời lúa rụng cũng làm thức ăn tốt cho cá. Vì vậy cá nuôi ở ruộng chủ yếu dựa và thức ăn tự nhiên, nên ít đầu tư thức ăn.

5. Mối tương quan của mô hình

– Hạn chế côn trùng hại lúa, cỏ dại, ốc, các bệnh về lúa do cá tận dụng được nguồn thức ăn sẵn có trên đồng ruộng

– Giảm việc sử dụng phân bón thuốc trừ sâu độc hại cho con người và môi trường.

– Tiết kiệm được lượng giống, phân bón….

– Tận dụng được thời gian nhàn rổi của bà con nông dân trong vụ lúa và thời gian nước lũ dâng lên.

B. Thiết kế mô hình lúa – cá

1. Chọn vị trí xây dựng

Khi chọn địa điểm để nuôi cá cần lưu ý một số yếu tố sau:

– Nguồn nước: vấn đề quan trọng hàng đầu trong nuôi cá là phải đảm bảo nguồn nước tốt và cấp tiêu chủ động. Một điều cần lưu ý khi chọn điểm nuôi cá là phải biết được sự biến động của nguồn nước theo mùa và theo năm, đặc điểm khí tượng thuỷ văn của vùng để có thể dự đoán và ngăn chặn thất thoát cá nuôi trong mùa lũ hoặc mùa mưa bão.

– Chọn đất có cơ cấu chất đất phải giữ được nước và ít bị nhiễm phèn.

– Lịch thời vụ sản xuất nông nghiệp của vùng để biết được mức độ ô nhiễm hiện tại và tiềm tàng do sử dụng nông dược. Những nơi sử dụng nhiều nông dược nhất là thuốc trừ sâu có tính lưu dẫn cao và thời gian phân hủy kéo dài sẽ làm ảnh hưởng đến cá nuôi. Khu vực nuôi cá nếu tiếp giáp với khu sản xuất màu sẽ có nguy cơ bị nhiễm độc nông dược do phun xịt hay khi cấp nước vào khu nuôi cá.

– Tiện đi lại và chăm sóc quản lý.

2. Thiết kế ruộng nuôi

Diện tích ruộng khoảng 0,3 – 2 ha tùy theo điều kiện cụ thể

Có thể thiết kế theo nhiều dạng như: dạng mương chữ L, dạng mương trung tâm, dạng mương xương cá …

Trong mô hình này để tiện lợi và đạt hiệu quả cao nên chọn dạng mương bao và ao trữ.

a. Bờ bao quanh

Bờ bao quanh được đắp với diện tích như sau:

– Chiều rộng mặt bờ 1- 2 m

– Chiều rộng chân bờ 2 – 4 m

– Chiều cao bờ phải cao hơn mực nước cao nhất trong năm 20 cm

Tác dụng của bờ bao quanh:

– Giữ không cho cá ra ngoài

– Giữ nước không bị rò rĩ

– Để sử dụng hiệu quả diện tích đất sản xuất, bờ bao có thể trồng dưa, khổ qua, bí, mướp, ớt để tăng thu nhập

– Có thể đi lại trên bờ để chăm sóc, quản lí ruộng.

b. Mương bao quanh

Mương bao quanh được thiết kế mương xung quanh như sau:

– Đào cách bờ 0,5 m để tránh đất đá xoáy lở từ bờ xuống mương

– Chiều rộng mương: Bề rộng mặt 3 m; Bề rộng đáy là 2,5 m

– Chiều sâu mương bao là 1,2 m

– Mương dốc dần về phía cống

Mương bao có tác dụng:

– Giữ được lượng nước quanh năm, để chứa cá khi làm đất cấy lúa cho các vụ sản xuất kế tiếp

– Giữ và duy trì sự hoạt động của cá, khi sử dụng thuốc trừ sâu để trị bệnh cho lúa

– Nuôi giữ và dồn cá khi thu hoạch

– Lấy nước để tước hoa màu quanh bờ

c. Cống

Mỗi ruộng cần có một cống, cống có thể bằng xi măng, ống sành hay gỗ tuỳ điều kiện gia đình, tốt nhất nên dùng cống xi măng

Tác dụng của cống

– Chủ động điều tiết ruộng nước cấp và thoát nước cho ruộng.

– Tháo nước cho ruộng lúa xạ, cấy lúa khi sử dụng thuốc trừ sâu, khi thu hoạch.

d. Mặt trảng

Là phần mặt ruộng còn lại dùng để trồng lúa. Để thuận lợi cho việc canh tác lúa điều chỉnh mức nước trên ruộng, mặt ruộng cần bằng phẳng

e. Ao chứa

Được thiết kế ở đầu ruộng, gần nha.

Có tác dụng giữ cá lúc lúa nhỏ và trữ cá lại chờ cá lớn hoặc chờ giá cao để bán

Line Callout 2 (Accent Bar): Mương

Mặt cắt ngang ruộng lúa nuôi cá kết hợp

f. Lịch thời vụ mô hình cá – lúa

Chú ý xem lịch thời vụ cho mô hình sản xuất Lúa – cá kết hợp của các trung tâm khuyến nông.

Tổng hợp bởi Farmtech Vietnam.