Nuôi yến nhà ngày càng phổ biến bởi hiệu quả kinh tế mà nó mang lại. Tuy nhiên, không phải ai cũng thành công bởi nhiều người không tìm hiểu kỹ các phương pháp đã học theo xây nhà nuôi yến. Để tránh trường hợp thua lỗ do thiếu kỹ thuật, Farmtech VietNam xin giới thiệu một số yếu tố quyết định thành công nuôi yến trong nhà.
A. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH THÁI CỦA CHIM YẾN
Đã định danh chim yến tổ trắng sống ở hải đảo và trong nhà ở các nước Đông Nam Á là Colloccalia fuciphaga. Chim yến sống làm tổ trong hoang đảo ven biển, phân loài chim yến ở Việt Nam có tên là Colloccalia fuciphaga germani hay còn gọi là Aerodramus fuciphagus germanicus.
Yến tổ trắng Aerodramus fuciphagus germanicus
1. Điều kiện khí hậu, môi trường trong nhà thích hợp để chim Yến sinh sống làm tổ.
Nhiệt độ trong nhà yến là từ 26-31°C, tuy nhiên tùy theo vùng miền, chim yến vẩn có thể chấp nhận sống trong điều kiện nhiệt độ trung bình bên trong nhà không đồng đều.
Trong môi trường ẩm độ 74% – 85%, số lượng cá thể chim yến làm tổ trong mùa sinh sản luôn cao và tương đối ổn định hơn trong môi trường độ ẩm cao.
Chim yến vẫn chấp nhận làm tổ và sinh sản ở môi trường ẩm độ cao 89-92% nhưng sản lượng có thể giảm 15-18%, trường hợp này rất dễ bị tổn thương cho các vật dụng trang thiết bị trong nhà yến.
Chim yến không vào làm tổ khi độ ẩm luôn thấp dưới 74%.
Cường độ ánh sáng trong nhà yến phải dưới 50 lux.
2. Hướng lỗ ra vào của nhà yến
Theo kết quả nghiên cứu chim yến sống ở các đảo thì các cửa hang tự nhiên đều ở trong 3 hướng là Đông, Nam và Bắc. Ở hang cửa hướng Đông chiếm 55,6%, hướng Nam và hướng Bắc chiếm 44,4%. Chim Yến thường chọn hang có cửa hướng Đông là do có sự tương thích về thời gian và chu kỳ chiếu sáng. Hướng lỗ ra vào của các nhà yến cũng thường được bố trí theo các hướng này.
Chọn theo hướng Đông, nếu chuồng cu nằm ở một phần ở giữa nhà yến thì có một phần trong nhà yến bị ảnh hưởng nhưng cường độ ánh sáng dưới 0,5 lux không ảnh hưởng đến sinh hoạt chim yến, nếu chuồng cu nằm ở cuối nhà yến cùng hướng Đông thì toàn bộ nhà yến cường độ ánh sáng dưới 0,02 lux, nếu chuồng cu nằm ở cuối nhà yến là hướng Tây thì toàn bộ nhà yến cường độ ánh sáng dưới 0,5 lux và chỉ cần chỉnh sửa ở phòng chim bay dạo.
Tuy nhiên vẫn có nhà chim yến mở lỗ ra vào ở hướng Tây và chim yến vẫn về tốt.
3. Chu kỳ hoạt động ngày đêm của chim yến tại nhà yến
Chim yến hoạt động chủ yếu vào ban ngày. Thời điểm chim Yến rời nhà được ghi nhận là từ 5g28-5g36 phút sáng khoảng 17-18 phút và về nhà là 16g55- 17g15 phút chiều khoảng 86- 87 phút. Tuy nhiên, các thời điểm này sẽ có sự dao động qua các tháng và nhân tố chi phối sự dao động này là sự thay đổi chu kỳ chiếu sáng và các hoạt động của chim trong mùa sinh sản.
Số lần rời và về nhà yến trong ngày theo thay đổi đời sống chim yến theo mùa sinh sản và rất rỏ ràng.
Trong mùa sinh sản chim yến rời và về nhà yến, thời kỳ chim ghép đôi và làm tổ 1 lần/ngày, thời kỳ chim đẻ và ấp trứng 2 lần/ngày, thời kỳ nuôi và chăm sóc con non 4-5 lần/ngày
4. Đặc điểm và tập tính sinh sản của chim yến
Chim yến sinh sản theo mùa, vào khoảng giữa tháng 01 chim bắt đầu xây tổ, đến giữa cuối tháng 3 bắt đầu đẻ trứng.
Chim yến đực và cái cùng nhau làm tổ, cùng ấp và nuôi chim con, sinh sống khá ổn định, bay đi, bay về đúng hang, đúng tổ theo những hướng khá ổn định.
Chim non nở ra trụi lông, màu hồng nhạt, da nhăn nheo. Sau 5 – 6 ngày tuổi, đâm lông tơ, lông mọc rất ít, chậm và giữ ít lông như vậy đến khoảng 20 ngày tuổi và mọc khá đều ở 30 – 40 ngày tuổi, khoảng 45 ngày thì bay được.
Chim yến 8 – 10 tháng tuổi thành thục và đẻ trứng lần đầu.
Chim xây tổ 30-80 ngày, giao cấu và đẻ trứng 5 – 8 ngày, ấp trứng: 23 ÷ 30 ngày, từ trứng nở đến lúc chim non bay khỏi tổ là 43 ± 3 ngày..
Chim yến nhà bắt cặp ghép đôi sống chung sau 3-4 tháng tuổi.
Nhịp độ sinh sản phụ thuộc vào phương pháp thu hoạch tổ. Nếu sau khi chim yến làm xong tổ và chuẩn bị đẻ thì bị lấy tổ không cho chim ấp nở nuôi con thì chim sẽ lập tức làm tổ lại nên chim nhà có thể đẻ nhiều lần trong chu kỳ một năm.
Trong nhà yến để chim tự ấp nở thì mỗi năm mỗi cặp chim chỉ có thể đẻ khoảng 3 lần. Một chu kỳ sinh sản của chim khoảng 3-4 tháng, trong đó 1-2 tháng là xây tổ và 2,5 tháng ấp nở nuôi con, và có thời gian nghỉ nhưng về quần đàn thì chim yến nhà đẻ rải rác quanh năm.
Chim yến đực và cái cùng nhau làm tổ, cùng ấp và nuôi chim con, sinh sống khá ổn định, bay đi, bay về đúng hang, đúng tổ theo những hướng khá ổn định.
Mục đích chim yến tổ trắng làm tổ là để đẻ trứng, ấp và nuôi con, không phải làm tổ để ở nên chim không di cư vào mùa đông.
B. NHỮNG ĐIỀU CẦN NẮM RÕ KHI XÂY DỰNG VÀ VẬN HÀNH NHÀ YẾN
1. Ván làm tổ cho chim yến
Chim yến tiết nước bọt làm tổ để sinh sản nên tổ rất dính và gắn được trên nhiều vật liệu như đá, tường gạch tô cement, tấm bêtông và ván gổ …, nhưng không gắn trên sắt thép và ván nhựa giả được vì không thấm nước.
Ở Indonesia, trước năm 1996, thời kỳ đầu của ngành nuôi chim yến, ván Teak (Giả Tị) được chọn dùng vì nhiều nhà chim yến tự nhiên vào ở là dùng ván Teak làm rui kèo cột, đòn tay.., chim yến làm tổ trên các tấm ván này. Ván giả tị có đặc điểm tốt cho chim yến làm tổ là thớ gỗ lớn, xốp nhẹ, hút nước nhanh, còn ván căm xe, gỏ, trắc …dùng không hiệu quả vì thớ gỗ nhỏ, cứng nặng, hút nước chậm ít .. và đắt tiền.
Các nhà khoa học và chủ nhà yến đã khảo sát và kết luận chim yến thích gắn tổ lên trên các tấm ván vì chim dể bám hơn trên tường gạch đá. Khi chim treo mình làm nền tổ, nước bọt phun ra ván hút nước tốt hấp thu khô nhanh nên chim làm nền tổ xong nhanh, chim không bị mệt mỏi vì chân và cơ bắp không phải hoạt động nhiều khi chim treo mình làm tổ.
Ván giả tị không mùi, không có vị đắng và ít bị mạt gỗ xâm hại, khi đóng chắc chắn không lung lay, đây là một yếu tố quan trọng để chim yến đeo bám lên ván ở lại nhà yến.
2. Luân chuyển không khí trong nhà yến
Để một nhà yến lôi cuốn được chim về ở các yếu tố về môi trường phải thực hiện đồng bộ, nhưng yếu tố “ Không khí trong nhà yến luân chuyển với mức độ nào “ thường bị bỏ qua ,và đây là một yếu tố quan trọng để chim yến sau khi vào thăm dò và có quyết định ở lại hay không trong thời gian đầu của nhà yến từ 2-3 tháng? Trong thời gian đầu chim yến vẫn đến thăm viếng và trú ở ban đêm, nhưng sau 1-2 tháng số chim ở lại giảm dần và đến thời gian làm tổ gần như vắng bóng chim quần đảo trên nhà yến.
Hiện tượng chim yến về, quần đảo thải phân dính khắp tường thông tầng hay lác đác vài con, vào trong một nhà yến mà âm thanh, nhiệt độ, ẩm độ và ánh sáng đều đạt là do không khí trong nhà yến không luân chuyển đúng yêu cầu, được chuyển động từ dưới lên và thoát ra lỗ ra vào vào các lỗ thoát khí được bố trí đúng.
“ Nhà yến làm đúng kỹ thuật, chắc chắn chim về ở, mỗi năm tăng đàn càng nhiều, nhà yến làm không đúng kỹ thuật thì không thể thành công được vì chim không ở được, yếu tố lộc trời cho là số lượng chim về ở ngày mỗi nhiều mà ai cũng mong ước có vài kg tổ /tháng”
Yếu tố không khí luân chuyển trong nhà yến, theo tôi rất quan trọng so với các yếu tố môi trường khác trong nhà yến. Đây là yếu tố mà nhiều nhà yến ở dễ bị vướng và dẫn đến tình trạng nấm mốc, không khí trong nhà yến luôn nóng hầm khiến chim không thể ở được. Việc chỉnh sửa phải đục phá tốn kém với việc sửa chữa các yếu tố khác trong nhà yến.
==> Thiết kế nhà yến là yếu tố quan trọng bậc nhất để có được căn nhà yến thành công.
3. Nuôi yến tại vùng lạnh
Trong 2-3 tháng mùa đông, có từng đợt rét lạnh xảy ra vài ngày, nhiệt độ xuống thấp dưới 18°C, sau đó thời tiết trở lại bình thường, nhiệt độ giao động từ 20-25°C. Ở nhiệt độ này chim yến vẫn sinh hoạt kiếm ăn, tung cánh vươn mình lên trời cao nắng ấm săn mồi. Chim yến không rời nhà lúc sáng sớm mà chờ đến khi mặt trời lên cao có nắng chiếu, chúng bay vút ra ngoài lên cao và đi xa đến những vùng có nhiệt độ cao hơn để săn tìm mồi ăn côn trùng. Chiều chúng về sớm, những ngày có mưa phùn gió rét thổi, chúng bay thật nhanh ép mình cách những dãy tường nhà 50-100 cm để khi đến nhà là chúng quẹo quập vô.
Cũng như các loài động vật khác, trong những ngày rét đậm nhiệt độ xuống càng thấp thì các loài động vật rất cần năng lượng để chống chọi cái lạnh.
Chim yến chết vì không có mồi ăn, không có đủ năng lượng để duy trì thân nhiệt đến mức thấp nhất đối kháng với cái lạnh thì chim yến chết. Để duy trì sự sống, chính chim yến phải tự đi săn tìm mồi ăn côn trùng ngay khi có thể trong những ngày mưa phùn gió lạnh hoặc do chính chủ nhà yến cung cấp.
4. Ánh sáng cho nhà yến
Các nhà Điểu học của Việt Nam đã khảo sát và xác định chim yến chỉ sống và làm tổ trong hang đảo, trong nhà yến là những nơi có ánh sáng dưới 50 lux. Chim yến không sống ở những nơi hoàn toàn tối “0 lux”, sống và làm tổ ở những nơi lờ mờ tối có ánh sáng từ 0,2 lux trở lên nhưng không xác định bao nhiêu là thích hợp.
Ánh sáng chỉ ảnh hưởng đến đời sống của chim yến vào ban ngày sau thời kỳ chim quẹt nước bọt làm tổ, là thời kỳ chim đẻ trứng, ấp trứng, chăm sóc nuôi con. Khi làm nhiệm vụ duy trì nòi giống, chim yến phải bảo vệ tổ, bảo vệ chim non nên không thích tổ bị nhìn thấy, tổ bị ánh sáng chiếu chim cảm thấy không an toàn. Đây cũng là đặc điểm của những loài chim sống trong hang động giấu tổ để bảo vệ bản thân và chim non khỏi kẻ thù. Khi đẻ và ấp trứng chim chọn những nơi không có ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp vào, thường chọn những nơi lờ mờtối. Nhờ đặc điểm này mà các loại chim khác như én nhạn, yến cỏ, se sẽ, bồ câu và những chim dữ như cắt, đại bàng, diều hâu và két không xâm nhập vào nơi trú ở của chim yến quấy rối và giết hại.
Trong nhà yến, ánh sáng tối đến “0 lux”, môi trường và âm thanh, mùi sinh cảnh đạt, nếu cần chổ cư trú và sinh sản, chim yến cũng sẽ chỉ cư trú ở các khu vực gần lổ ra-vào, phòng bay dạo và khu vực lổ thông tầng nơi trong nhà yến có độ sáng lớn hơn “0,2 lux”. Ở khu vực này nếu không có đóng ván, chim buộc lòng phải làm tổ trên tường, gốc nhà yến.
Những nơi có ánh sáng lờ mờ tối 0,2 lux trở lênnày thường nằm ở phía sau những vật bị chiếu sáng như sau những tấm ván nên chim yến thường tập trung ở và làm tổ ở các vùng tối này.
Ánh sáng trong nhà yến hoàn toàn không ảnh hưởng đến chất lượng hay màu sắc của tổ yến. Màu sắc của tổ yến bị tác động bởi ẩm độ và tình trạng vệ sinh trong nhà yến.
5. Độ ẩm trong nhà yến
Chim yến sống tốt trong nhà yến, chấp nhận được ở nhiệt độ không quá 32oC và không thấp hơn 20oC. Độ ẩm trên 65% là chim yến chấp nhận ở được trong nhà yến nhưng khi làm chim làm tổ sinh sản. Theo nhiều khảo sát, độ ẩm phải trên 73% chim mới làm tổ được, nếu không chim sẽ rời bỏ nơi cư trú để đến những nhà yến khác có môi trường độ ẩm thích hợp vì dưới độ ẩm này, nền tổ yến bị bong tróc không dính được vào vách hang hay tấm ván.
Độ ẩm này phải xuyên suốt trong cả thời gian chim bắt đầu quẹt nền tổ, sinh sản, ấp trứng, chăm sóc nuôi dưỡng chim non. Trong những đàn chim yến, việc sinh sản duy trì nòi giống diển ra liên tục trong suốt năm mặc dù trong năm là có những lúc vào vụ chính và vụ phụ sinh sản nên độ ẩm trong nhà yến phải duy trì liên tục và thường xuyên ngày và đêm kể từ khi nhà yến hoạt động.
6. Tạo mùi cho nhà yến
Phân chim yến thải ra ngoài còn chứa nhiều xác côn trùng với nhiều chất dinh dưỡng do hệ thống tiêu hóa của chim chưa xử lý và hấp thụ hết. Ở môi trường tự nhiên, dưới tác động của các loài vi sinh vật có trong phân, có trong tự nhiên đã phân hủy xác côn trùng tạo hỗn hợp mùi đặc trưng tự nhiên của protein chuyển hóa thành các Acid Amin và có các mùi của các khí NH3, H2S, NO2 , NO, CO, CO2 trộn lẫn.
Dùng phân dụ yến
Chim yến sinh ra và lớn lên đều quen thuộc với hỗn hợp mùi này “ thoang thoảng mùi khí Amoniac, mùi tanh của nội tạng côn trùng, mùi thơm của các Acid Amin, mùi trứng thối, mùi xác chim chết thối rửa, mùi vật chất hữu cơ đang còn trong quá trình phân hủy và cuối cùng là mùi thối thủm lông vũ ướt hầm hơi. Các mùi này được gọi là mùi “sinh cảnh trong nhà yến”, là mùi quen thuộc của chim yến vì ngay từ khi mổ vỏ trứng mở mắt chào đời, chim yến non đã cảm thụ được… do vậy, cách tạo mùi sinh cảnh trong nhà yến đều dựa trên việc tổng hợp các mùi này.
Nguồn: Tổng hợp bởi Farmtech VietNam.